សៀមរាប ៖ នៅក្នុងសម័យអង្គរព្រះមហាក្សត្រដែលកសាងនិងធ្វើសឹកសង្គ្រាមដ៏មានឥទ្ធិពលខ្លាំងជាងគេគឺព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដោយមហាក្សត្រអង្គនេះគោរពប្រតិបត្តិនៅសាសនាពីរមានសាសនាមហាយាននិងសាសនាព្រហ្មញ្ញ ក្នុងសម័យកាលព្រះអង្គគ្រប់គ្រង បានរៀបចំគ្រប់ជំពូកមានខាងសាសនា នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច វប្បធម៌ សង្គមកិច្ច។ល។។
យោងតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្តជាច្រើនបានឲ្យដឹងថា កាលនៅជាកុមារ ហើយពិតមែនថាព្រះអង្គកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយានដូចព្រះបិតាព្រះអង្គ ព្រះអង្គក៏មានមហាព្រាហ្មណ៍ អ្នកប្រាជ្ញមួយ តាមបង្ហាត់បង្រៀនព្រះអង្គរាល់ថ្ងៃដូចជារាជបុត្រ ឬរាជបុត្រីផ្សេងៗទាំងអស់តាមទម្លាប់ធម្មតានៅពេលនោះ។
ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ក្រៅពីមានការគោរពព្រះពុទ្ធនិងព្រះពោធិសត្វផ្សេងៗ ក៏រស់នៅក្នុងភាពសមល្អក្នុងមិត្តភាពត្រជាក់ស្មោះត្រង់ជាមួយនឹងព្រហ្មញ្ញសាសនាដែរ។មិនគ្រាន់តែប៉ុណ្ណោះ គេយកទំនៀមទម្លាប់របស់ព្រហ្មញ្ញសាសនាមកប្រើប្រាស់រាល់ថ្ងៃដូចជាការគោរពគម្ពីរ«វិដា»ជាដើម។ជ័យវរ្ម័នទី៧បានរៀនសូត្រចេះដឹងយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ជាទីបំផុត។ដល់ការសិក្សាចប់ទៅព្រះអង្គចូលបម្រើក្នុងកងទ័ព។នេះគឺជាហេតុយ៉ាងធម្មតាពីព្រោះព្រះអង្គមានវណ្ណៈជាក្សត្រប្រែមកថា អ្នកចម្បាំង។ដល់អាយុ២៥ឆ្នាំព្រះអង្គបានទៅជាឧត្តមសេនីទៀតផង។ព្រះរាជាបុត្រព្រះអង្គ៤អង្គ ក៏បានធ្វើជាមេទ័ពផងដែរ ហើយមានជោគជ័យទៅទៀត ដូចមានចរឹកអក្សរនៅបន្ទាយឆ្មារជាដើម។
កាលឆ្នាំ១១៧៧ពេលដែលខ្មែរអត់ដឹងខ្លួនសោះ ចាមឡើងមកតាមទន្លេមេគង្គ និងទន្លេសាបវាយប្រហារក្រុងអង្គរ ឬយសោធៈបុរៈ។ពួកនេះប្លន់អ្វីទាំងអស់ ឥតមានសល់ សម្លាប់ព្រះមហាក្សត្រនៅពេលនោះគឺស្ដេចត្រីភូវណៈទិត្យវរ្ម័ន រួចកាន់កាប់មហានគរខ្មែរអស់៥ឆ្នាំ។ជ័យវរ្ម័នទី៧ដែលជាអ្នកស្រឡាញ់ជាតិយ៉ាងខ្លាំង ស្បថថានឹងសងសឹកទៅលើចាមឲ្យបានយ៉ាងអស្ចារ្យ។ព្រះអង្គប្រយុទ្ធតស៊ូឥតឈប់ឈរ ធ្វើឲ្យពួកចាមដកថយចេញពីស្រុកខ្មែរនូវឆ្នាំ១១៨១។ក្នុងឆ្នាំដដែលនោះ ព្រះអង្គក៏បានឡើងគ្រងរាជ្យក្នុងនាមថា ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ដែលមានន័យថា«មនុស្សដែលមានជ័យជម្នះការពារ»។ការសងសឹកទៅលើចាមមានដែរ នៅឆ្នាំ១២០២ដោយព្រះអង្គបានវាយកំទេចស្រុកចាមវិញ ហើយត្រួតត្រាស្រុកនោះអស់២០ឆ្នាំ។
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ទ្រង់ខំរៀបចំកសាងស្រុកខ្មែរទាំងមូលឡើងវិញ។រាជធានីយសោធៈបុរៈដែលឆេះអស់ត្រូវបានកសាងវិញមុនគេហើយបានឈ្មោះថា ក្រុងព្រះខ័នជ័យស្រី។ក្រោយមកដោយហេតុថាក្រុងនេះមានភាពតូចបន្តិចពិបាកការពារព្រះអង្គក៏សាងរាជធានីថ្មីមួយទៀតឈ្មោះ «ជ័យៈអាទិត្យៈបូរ៉ា» ដែលសព្វថ្ងៃគេហៅថា «អង្គរធំ»។នៅចំកណ្តាលក្រុងព្រះអង្គស្ថាបនាប្រាសាទមួយសម្រាប់តម្កល់ព្រះរបស់ព្រះអង្គដែលជាព្រះពោធិសត្វ។ដោយហេតុថា ព្រះអង្គកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយានដែលឥតមានកាន់អ្វីពីសាសនាដទៃទៀតនោះ ព្រះអង្គក៏បានដាក់ក្នុងប្រាសាទនេះគ្រប់រូបព្រះទាំងឡាយរបស់ព្រហ្មញ្ញសាសនាដូចជារូបព្រះនរាយណ៍ ឬព្រះវិស្ណុ ព្រមទាំងរូបលឹង្គ និងយោនីដែលជាព្រះសិវៈ។
ជ័យវរ្ម័នទី៧ ប្រាកដជាអ្នកដែលបានកសាងស្ថាបនាច្រើនជាងគេទាំងអស់ គឺនៅក្នុងរាជកាលព្រះអង្គហើយ ដែលគេឃើញសំណង់គ្រប់បែបគ្រប់យ៉ាងមិនគ្រាន់តែនៅអង្គរទេ គឺនៅខេត្តនានាយ៉ាងឆ្ងាយទៀតផង។ អ្នកខ្លះគេថា គឺជាស្នាដៃក្សត្រមួយយ៉ាងធំ ខ្លះទៀតទិទានព្រះអង្គដោយមិនដឹងថាហេតុអ្វី ឬមកពីអ្វីបានជាព្រះអង្គកសាងយ៉ាងច្រើនដូច្នេះ។
ការពិតមិនមែនមានតែប្រាសាទទេ ដែលព្រះអង្គបានកសាងនោះ។ ជ័យវរ្ម័នទី៧បានរៀបចំគ្រប់ជំពូកមានខាងសាសនា នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច វប្បធម៌ សង្គមកិច្ច។ល។ ព្រះអង្គបានកសាងផ្លូវថ្នល់យ៉ាងល្អរាប់ពាន់គីឡូម៉ែត្រ កសាងស្ពានថ្មរាប់រយ ព្រមទាំងរោងសំណាក់តាមផ្លូវនោះយ៉ាងច្រើនសម្រាប់អ្នកធ្វើដំណើរឆ្ងាយអាចឈប់សម្រាកបាន។ព្រះអង្គចាយថវិកាផ្ទាល់ខ្លួនចិញ្ចឹមសិស្សរាប់ពាន់នាក់ នៅតាមខេត្ត ព្រមទាំងនិស្សិតរាប់រយទៀតនៅមហាវិទ្យាល័យគ្រប់មុខដូចជាខាងច្បាប់ ខាងអក្សរសាស្ត្រ ខាងវិជ្ជាពេទ្យ…។ល។ព្រះអង្គបានស្ថាបនាមន្ទីរពេទ្យដល់ទៅ១០២ មាននៅគ្រប់ខេត្ត ឲ្យរាស្ត្រទាំងអស់ ទោះជាវណ្ណៈណាក៏ដោយបានចូលទៅព្យាបាលជំងឺដោយមិនគិតថ្លៃ។គឺអ្វីៗទាំងអស់នេះហើយដែលជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ថាព្រះអង្គជាក្សត្រមួយយ៉ាងធំ និងយ៉ាងសាមញ្ញបំផុតក្នុងចំណោមក្សត្រទាំងអស់នៅក្នុងស្រុកខ្មែរ៕
